VN học gì từ vụ Philippines kiện TQ?
Dương Danh Huy và Phạm Thanh Vân
Cập nhật: 14:00 GMT - thứ năm, 24 tháng 1, 2013
Cập nhật: 14:00 GMT - thứ năm, 24 tháng 1, 2013
Các tranh chấp liên quan
đến Hoàng Sa, Trường Sa, bãi cạn Scarborough và Biển Đông đã tồn tại từ
lâu, nhưng việc Philippines khởi kiện Trung Quốc trước một Tòa Trọng
tài được thiết lập theo UNCLOS là lần đầu tiên một nước khởi kiện một
nước khác trước trọng tài quốc tế.
Vì thủ tục giải quyết tranh chấp của UNCLOS không giải quyết tranh chấp chủ quyền đảo, và vì Trung Quốc đã bảo lưu không chấp nhận thủ tục này cho tranh chấp phân định biển, câu hỏi trước tiên là Tòa có thể phán quyết gì về hồ sơ của Philippines không?
Chìa khóa của Philippines để khắc
phục sự trốn tránh luật pháp của Trung Quốc là thiết kế hồ sơ sao cho
Tòa không phải giải quyết tranh chấp chủ quyền đảo, mà cũng không phải
phân định biển.
Việc đưa tranh chấp ra tòa là một bước tiến cho
việc sử dụng luật quốc tế mà Việt Nam có thể rút kinh nghiệm. Nỗ lực của
Philippines để khắc phục sự trốn tránh luật pháp của Trung Quốc là một
sự sáng tạo mà Việt Nam cũng có thể rút kinh nghiệm.
Nhưng hồ sơ của Philippines có thể vượt qua được
sự trốn tránh luật pháp đó hay không, và Tòa có thẩm quyền để, hay có
đồng ý, phán quyết như Philippines mong muốn hay không, thì còn là câu
hỏi.
Tuân thủ UNCLOS
Thông báo khởi kiện của Philippines đưa ra 13
điểm, bao gồm yêu cầu Tòa phán quyết rằng các yêu sách của Trung Quốc
phải tuân thủ UNCLOS, nhằm cản trở lập luận dựa trên “quyền lịch sử” mà
Trung Quốc có thể toan dùng, và những điểm chính sau.
Philippines là nước đầu tiên trong ASEAN kiện Trung Quốc |
Điểm 2: Các yêu sách biển của TQ đựa trên đường lưỡi bò là không phù hợp với UNCLOS và không có giá trị
Điểm yếu của Philippines ở đây là Trung Quốc
chưa hề tuyên bố chính thức rằng các yêu sách biển của họ ở Biển Đông là
dựa trên đường lưỡi bò.
Trung Quốc có thể tuyên bố rằng các yêu sách
biển của họ là dựa trên UNCLOS, dựa trên quan điểm các đảo, hay một số
đảo, thuộc Hoàng Sa, Trường Sa được hưởng đầy đủ các cơ chế vùng đặc
quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa. Tòa có sẽ cho rằng không có đảo nào
được hưởng cơ chế EEZ? Khả năng đó là thấp. Tòa có sẽ cho rằng EEZ của
các đảo này không thể vươn ra đến vị trí của các “yêu sách biển của TQ
đựa trên đường lưỡi bò”?
Tòa có thể làm điều đó cho đoạn đường lưỡi bò
trong khu vực Scarborough-Luzon, cách Hoàng Sa, Trường Sa hơn 200 hải
lý. Nhưng cho các khu vực khác gần hai quần đảo này hơn thì không chắc
là Tòa có thẩm quyền để làm điều đó, hay sẽ đồng ý. Tuy nhiên, nếu Trung
Quốc dùng lập luận này thì lập luận dựa trên “quyền lịch sử” sẽ bị loại
bỏ.
Như vậy, điểm này có thể được Tòa công nhận và
vô hiệu hóa đường lưỡi bò trong khu vực Scarborough-Luzon, nhưng không
chắc được Tòa công nhận cho những khu vực khác.
Các nghị sỹ Philippines thăm dân chúng trên đảo Hy
Vọng (Pagasa) thuộc quần đảo Trường Sa
|
Dù sao đi nữa, điểm này có khả năng làm sáng tỏ
về cơ sở của các yêu sách biển của Trung Quốc, và có thể là một cái bẫy
để triệt tiêu khả năng Trung Quốc dùng lập luận dựa trên “quyền lịch
sử”.
Điểm 4: Đá Vành Khăn (Mischief) và đá Ken Nan (McKennan) không phải là đảo mà là một phần của thềm lục địa của Philippines
Điểm 6: Đá Ga Ven (Gaven) và đá
Xu Bi (Subi) không phải là đảo và không nằm trên thềm lục địa của Trung
Quốc, và vì vậy xây cất của Trung Quốc tại đó là bất hợp pháp
Toà có thể công nhận là đá Vành Khăn, Ken Nan,
Ga Ven, Xu Bi không phải là đảo (nếu sự thật là đá Ken Nan và Ga Ven là
thấp hơn mức thủy triều cao).
Nhưng để công nhận là đá Vành Khăn, Ken Nan là
một phần của thềm lục địa của Philippines, hay xây cất của Trung Quốc
tại đá Ga Ven, Xu Bi là bất hợp pháp, Tòa phải cho rằng những đảo như Ba
Bình, Thị Tứ, Bến Lạc và Trường Sa Lớn không có EEZ, hay EEZ của các
đảo này không vươn ra đến các đá trên. Không chắc Tòa sẽ làm điều thứ
nhất, và không chắc Tòa có thẩm quyền để làm điều thứ nhì.
Hai điều này có ảnh hưởng đến Việt Nam. Việt Nam
phải xác định đá Ken Nan và Ga Ven có cao hơn mức thủy triều cao hay
không, và quyết định quần đảo Trường Sa có EEZ vươn ra đến bốn đá này
hay không. Nếu có, Việt Nam phải yêu cầu Tòa cho mình can thiệp.
Điểm 8: Bãi cạn Scarborough, đá
Gạc Ma (Johnson), Châu Viên (Cuateron) và Chữ Thập (Fiery Cross) là đá,
không được hưởng cơ chế EEZ cách các đá này hơn 12 hải lý, và việc
Trung Quốc đòi biển cách các đá này hơn 12 hải lý một cách bất hợp pháp
Rất có thể là Tòa sẽ công nhận rằng bãi cạn
Scarborough, đá Gạc Ma (nơi Trung Quốc tàn sát binh lính Việt Nam năm
1988), Châu Viên và Chữ Thập là đá và không có EEZ.
Nếu vậy, Tòa sẽ công nhận rằng việc Trung Quốc đòi biển cách Scarbrough hơn 12 hải lý là bất hợp pháp.
Nhưng để công nhận rằng việc Trung Quốc đòi biển
cách đá Gạc Ma, Châu Viên và Chữ Thập hơn 12 hải lý cũng là bất hợp
pháp, Tòa phải cho rằng những đảo như Ba Bình, Thị Tứ, Bến Lạc và Trường
Sa Lớn không có EEZ, hay EEZ của các đảo này không vươn ra đến các đá
trên. Không chắc Tòa sẽ làm điều thứ nhất, và không chắc Tòa có thẩm
quyền để làm điều thứ nhì.
Công an Việt Nam giải tán người biểu tình ở Hà Nội
đòi chủ quyền biển đảo
|
Việt Nam phải xác định rằng đá Gạc Ma, Châu Viên
và Chữ Thập có được hưởng cơ chế EEZ hay không. Nếu cho là có, Việt Nam
phải yêu cầu Tòa cho mình can thiệp để khẳng định quyền lợi.
Điểm 9: Trung Quốc không được
cấm Philippines khai thác tài nguyên trong vùng nước lân cận với bãi cạn
Scarborough và đá Gạc Ma, cũng như phải chấm dứt các hoạt động không
phù hợp với Công ước trong vùng kế cận những bãi cạn và đá này
Philippines không nói rõ khái niệm "vùng nước
lân cận" và vùng “kế cận” là gì. Nếu đó là lãnh hải 12 hải lý thì Tòa sẽ
không có thẩm quyền để cho rằng bãi cạn Scarborough và đá Gạc Ma là của
nước nào, và sẽ không thể công nhận điểm này.
Điểm 10: Philippines được hưởng 12 hải lý lãnh hải, 200 hải lý EEZ cùng với thềm lục địa tính từ đường cơ sở quần đảo
Nếu không có chồng lấn thì sẽ không có vấn đề gì
cản trở Philippines được hưởng các vùng biển trên. Nhưng thực tế là EEZ
và thềm lục địa của Philippines có chồng lấn với lãnh hải 12 hải lý của
các đảo, đá Trường Sa. Nếu quần đảo Trường Sa có đảo có EEZ thì sẽ có
thêm chồng lấn với EEZ của các đảo này.
Để công nhận là Philippines được hưởng các vùng
biển trên mà không có chồng lấn với EEZ thuộc Trường Sa, Tòa phải cho
rằng những đảo như Ba Bình, Thị Tứ, Bến Lạc và Trường Sa Lớn không có
EEZ. Không chắc Tòa sẽ làm điều đó.
Việt Nam phải quyết định đảo nào của quần đảo
Trường Sa có EEZ, và nếu có đảo có EEZ thì Việt Nam phải yêu cầu Tòa cho
mình can thiệp để bảo vệ EEZ đó.
Câu hỏi tiếp
Philippines đã thách Trung Quốc ra một trọng tài
quốc tế từ năm 2011. Sau khi Trung Quốc không hưởng ứng, Philippines đã
tuyên bố sẽ đơn phương đưa quan điểm của mình ra một Tòa Trọng Tài của
UNCLOS, và cuối cùng họ cũng đã làm điều đó.
"Khi Trung Quốc không thực tâm đàm phán, Philippines sẵn sàng yêu cầu một trọng tài quốc tế phân xử và đây là những điều Việt Nam cần rút kinh nghiệm."
Đó là một bước tiến quan trọng cho việc thật sự
sử dụng luật quốc tế cho các tranh chấp tại Biển Đông, thay vì chỉ nói
suông về luật quốc tế. Hành động của Philippines cho thấy họ không bị
trói buộc vào đàm phán với Trung Quốc.
Khi Trung Quốc không thực tâm đàm phán,
Philippines sẵn sàng yêu cầu một trọng tài quốc tế phân xử. Đó là những
điều Việt Nam cần rút kinh nghiệm.
Thế nhưng, theo tuyên bố khởi kiện thì hồ sơ của
Philippines có vẻ yếu trong nhiều điểm, trừ cho vùng EEZ trong khu vực
Scarborough-Luzon. Có thể là chiến thắng pháp lý trong khu vực đó là tạm
đủ cho Philippines.
Có thể là mục đích của Philippines là làm sáng
tỏ về các yêu sách của Trung Quốc và để triệt tiêu những lập luận dựa
trên “quyền lịch sử” mà Trung Quốc có thể toan dùng, nhằm sẽ tấn công
tiếp trong tương lai. Nhưng như thế cũng đem lại nhiều rủi ro. Trung
Quốc sẽ lợi dụng mỗi điểm của Philippines không được Tòa công nhận để
tuyên truyền tối đa cho các yêu sách của họ.
Ngoài ra, theo thông báo khởi kiện thì hồ sơ của
Philippines có thể ảnh hưởng đến quyền lợi của Việt Nam, tùy theo Việt
Nam xác định quyền lợi của mình bao gồm những gì.
Vì vậy, hành động của Philippines đặt Việt Nam
vào vị trí phải xác định quyền lợi và yêu sách của mình bao gồm những
gì, để có thể quyết định phải phản ứng thế nào, thí dụ như yêu cầu Tòa
cho mình can thiệp.
Không rõ Việt Nam có sẵn sàng để xác định về
quyền lợi và yêu sách của mình chưa, nhưng việc xác định đó không phải
là điều xấu, và không sớm thì muộn Việt Nam cũng phải làm.
Bài thể hiện quan điểm của hai tác giả, thành viên Quỹ Nghiên cứu Biển Đông.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét