Khác biệt nhỏ hệ
quả lớn
Luật sư Ngô Ngọc Trai
gửi trực tiếp cho BBCVietnamese.com
Cập nhật: 07:19 GMT - thứ bảy, 25 tháng 5, 2013
gửi trực tiếp cho BBCVietnamese.com
Cập nhật: 07:19 GMT - thứ bảy, 25 tháng 5, 2013
Hiến pháp sửa đổi đang tồn tại
những ý kiến khác nhau về việc quy định chính phủ là cơ quan chấp hành
hay cơ quan hành pháp, đây là khác biệt tuy nhỏ nhưng hệ quả là vô cùng
lớn.
Chấp hành hay hành pháp?
Chúng ta biết rằng ngôn ngữ là công cụ của tư
duy, cho nên với một cơ số ngôn từ nhất định sẽ khiến tư duy của con
người bị bó hẹp trong một chừng mực giới hạn. Cũng theo đó, việc lựa
chọn sử dụng những thuật ngữ khác nhau sẽ tạo hình dung đánh giá sự việc
theo những hướng hoàn toàn khác.
Khi
quy định chính phủ là cơ quan hành pháp sẽ tạo nhận định chính phủ
ngang bằng, đối trọng và phân quyền với các cơ quan lập pháp và tư pháp,
như thế sẽ xác lập vị thế chính phủ hơn hẳn so với quy định chính phủ
là cơ quan chấp hành.
Quan điểm muốn hiến pháp quy định chính phủ là
cơ quan hành pháp là muốn nâng cao vị thế và mở rộng quyền hạn chính
phủ. Ngược lại ý kiến quy định chính phủ là cơ quan chấp hành là muốn
giảm bớt vị thế quyền hạn chính phủ.
Vấn đề thực chất ở đây là xét lại xem chính phủ
có nên tiếp tục được quyền làm chính sách, làm luật và được quyết định
chi tiêu ngân sách quốc gia hay không? Đây là vấn đề ẩn sâu có sức ảnh
hưởng rộng lớn trong khi biểu hiện ở bề nổi bên ngoài chỉ đơn giản là
tranh cãi về việc sử dụng các cụm từ chấp hành và hành pháp.
Khi quy định chính phủ là cơ quan hành pháp
ngoài việc tôn cao vị thế chính phủ, còn tạo cảm giác gần gũi với thông
lệ quốc tế tiệm cận với hệ thống tam quyền phân lập. Nhưng tại sao Hiến
pháp năm 1992 vừa quy định chính phủ là cơ quan hành pháp lại thòng thêm
nội dung chính phủ là cơ quan chấp hành của quốc hội?
"Ở Việt Nam rất phổ biến tình trạng chính phủ tự định đoạt việc chi tiêu ngân sách, ví dụ gần đây là quyết định đầu tư 200 triệu USD xây dựng mạng xã hội cho thanh niên, hay chính sách sử dụng 30.000 tỷ cứu trợ bất động sản và nhiều chính sách khác."
Vấn đề này có nguyên do là ngay từ khi ra đời
Quốc hội Việt Nam đã có vị thế yếu, quyền hạn rất hạn chế so với chính
phủ. Quốc hội chỉ đơn giản là có vai trò luật hóa chính sách của Đảng và
nhiều đại biểu quốc hội là cán bộ hành pháp hoạt động kiêm nhiệm.
Việc đưa thêm nội dung chính phủ là cơ quan chấp
hành của quốc hội là nhằm vớt vát vị thế cho quốc hội và cũng tạo hy
vọng giúp giảm bớt áp lực quyền hạn từ chính phủ, tránh tình trạng chính
phủ lấn át hoàn toàn quốc hội.
Thực tế bao năm qua cho thấy quy định đó đúng
chỉ là hình thức, nó không giúp gì được cho mong muốn, chính phủ vẫn
nhiều quyền hạn và đẩy hoạt động của quốc hội vào tình trạng mờ nhạt.
Trông sang nước Nhật
Hiến pháp Việt Nam đang được sửa đổi nên học tập
quy định từ hiến pháp Nhật Bản, quốc gia dân chủ phát triển hàng đầu
thế giới. Liên quan đến chế định Chính phủ và Quốc hội, hai nước có
nhiều điểm giống nhau, chính phủ Nhật Bản cũng được bầu ra từ trong số
các đại biểu quốc hội.
Có một quy định hiến pháp hai nước đã quy định
giống nhau nên duy trì, đó là: Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất và
là cơ quan duy nhất có quyền lập pháp.
Không biết bên Nhật nội dung đó được khai triển
thế nào nhưng ở Việt Nam thực tế vai trò của chính phủ trong hoạt động
lập pháp là rất lớn.
Một mặt chính phủ được ban hành ra Nghị định,
Thông tư là các văn bản quy phạm pháp luật có giá trị pháp lý như luật,
đồng nghĩa với đó chính phủ được quyền phân bổ sử dụng nguồn lực và ngân
quỹ quốc gia. Mặt khác tất cả các luật do quốc hội ban hành muốn đi vào
đời sống đều phải qua chính phủ hướng dẫn giải thích, do đó khi chính
phủ chưa làm việc thì luật của quốc hội cũng không có giá trị áp dụng.
Có một nội dung hiến pháp nước Nhật quy định mà
hiến pháp Việt Nam không có, đó là: Không một khoản tiền nào được chi
cho dù chính phủ có yêu cầu trừ khi được Quốc hội cho phép.
Thực tế vai trò của Chính phủ trong lập pháp
ở Việt Nam là rất lớn
|
Đây là điểm khác biệt nhỏ giữa hai hiến pháp nhưng hệ quả là vô cùng lớn.
Quy định như trên đã buộc chính phủ không chỉ
chấp hành mà còn phải phụ thuộc vào Quốc hội, quy định như thế cũng có
nghĩa là chỉ quốc hội mới có thẩm quyền phân bổ nguồn nhân lực vật lực
quốc gia.
Ở Việt Nam rất phổ biến tình trạng chính phủ
tự định đoạt việc chi tiêu ngân sách, ví dụ gần đây là quyết định đầu tư
200 triệu USD xây dựng mạng xã hội cho thanh niên, hay chính sách sử
dụng 30.000 tỷ cứu trợ bất động sản và nhiều chính sách khác.
Khi nguồn lực quốc gia được định đoạt bởi chính
phủ đồng nghĩa với việc ý chí nguyện vọng của các tầng lớp dân chúng
không là căn cứ để làm chính sách. Từ đó phát sinh nghi ngờ về sự cần
thiết của các khoản chi và tạo ra bất công khi nguồn ngân sách vốn đã
nghèo nàn lại không được dành giải quyết những vấn đề dân sinh cấp
thiết.
Còn Zimbabwe?
Ông Tổng thống Robert Mugabe giữ quyền điều hành
đất nước phía nam lục địa Châu Phi này trong nhiều chục năm, thời gian
lâu đã giúp ông tạo ra vây cánh quyền lực lớn đến mức có thể làm bất cứ
điều gì với ngân sách quốc gia. Sự thành công của ông ta đánh đổi lại là
đất nước bị tàn phá, ngay cả khi lạm phát lên tới 11 triệu % và đồng
100 tỷ đô la Zimbabwe chỉ mua được một ổ bánh mỳ, điều này vẫn không
khiến ông thôi giữ cương vị tổng thống cho tới hiện nay và nhiều năm
nữa.
Không rõ hiến pháp Zimbabwe quy định chính phủ
là cơ quan chấp hành hay hành pháp? Điều này xem có vẻ mỉa mai nhưng có
thể nghiêm túc khẳng định một điều quan trọng rằng chính phủ đã không
chấp hành quốc hội và quốc hội của nước này đã bị vô hiệu hóa không còn
đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân.
Cơ quan hành pháp Zimbabwe không chấp hành mà
cũng không phụ thuộc vào quốc hội, đó là điểm khác biệt về mối quan hệ
giữa các thiết chế chính quyền của hai nước Nhật Bản và Zimbabwe. Đây là
điểm căn bản tạo ra sự khác biệt về mức độ phát triển giữa hai quốc gia
giàu và nghèo nhất thế giới.
Quy định nào cho hiến pháp Việt Nam?
Nhìn lại Việt Nam thì thấy tình trạng nghèo nàn
tụt hậu rất xa so với thế giới, mấy năm gần đây kinh tế khủng hoảng,
hàng trăm nghìn doanh nghiệp phá sản, nhiều triệu lao động thất nghiệp.
"Thực trạng đất nước là cơ sở vững chắc nhất để thấy rằng cần giới hạn lại chứ không phải tăng quyền cho chính phủ."
Thành tích kinh tế như thế nhưng các lãnh đạo
chính phủ không có ai bị thôi chức và cũng không có gì cho thấy họ sẽ
thôi không tiếp tục điều hành đất nước thêm nhiều năm nữa.
Trong trường hợp này đặt ra câu hỏi vai trò của
quốc hội ở đâu? Quốc hội Việt Nam có như quốc hội Zimbabwe? Nếu không
thì quốc hội có hành động gì để phản ánh ý chí và nguyện vọng của nhân
dân? Đây cũng là lúc xác định xem quốc hội có đáng là cơ quan để chính
phủ phải chấp hành hay không?
Thực tế là ở Việt Nam quyền lực tư pháp và lập
pháp đều yếu và rất ít khả năng ảnh hưởng tới chính phủ, như thế mà vẫn
còn những ý kiến tha thiết muốn đề cao vị thế cho chính phủ thì đúng là
thiếu cả hiểu biết lẫn trách nhiệm.
Lâu nay chính phủ tự ban hành và thực thi chính
sách tức là tự quyết định cách mà nguồn nhân lực vật lực quốc gia được
sử dụng. Nhưng kết cục thì sao, đất nước kém phát triển, kinh tế khủng
hoảng kéo dài, đời sống lao động bần cùng.
Thực trạng đất nước là cơ sở vững chắc nhất để
thấy rằng cần giới hạn lại chứ không phải tăng quyền cho chính phủ. Nếu
thả sổng chính phủ như lâu nay thì điểm đến của Việt Nam sẽ là Zimbabwe,
còn nếu muốn Việt Nam phát triển được như Nhật Bản thì phải ràng buộc
chính phủ, kiểm soát việc ban hành chính sách và chi tiêu ngân sách của
chính phủ.
Song hành với đó cần một kế hoạch nâng cao năng
lực quyền hạn cho quốc hội bằng việc bớt dần những người thuộc bộ máy
hành pháp kiêm nhiệm đại biểu quốc hội. Các cán bộ chính phủ cần thôi
kiêm nhiệm đại biểu quốc hội. Ở mỗi tỉnh, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh,
Giám đốc công an tỉnh và nhiều Giám đốc sở cũng cần thôi kiêm nhiệm đại
biểu quốc hội.
Trong các kỳ bầu cử quốc hội tới đây cần từng bước lược bỏ đi các thành phần này.
Thực tế thì sự phát triển của đất nước phụ thuộc
vào sự bố trí hợp lý các thiết chế mà điều này thì nằm trong tầm tay
của các cấp lãnh đạo. Nhưng tại sao họ lại không sắp xếp lại hệ thống
vốn đã đầy lỗi nhằm nâng cao chất lượng lãnh đạo điều hành đưa đất nước
phát triển đi lên?
Lịch sử và hiện tại cho thấy nhiều khi sự công
chính lại chẳng phải là luôn thắng thế bởi những người công tâm không
phải khi nào cũng chiếm đa số và điều này dẫn đẩy quốc gia vào tình thế
phát triển trôi dạt theo may rủi.
Lịch sử và hiện tại cũng cho thấy nhiều ví dụ về
sự thành công của một vài cá nhân đánh đổi lại là tình trạng yếu kém
lay lắt kéo dài của đất nước mà Zimbabwe là một ví dụ điển hình.
Bài viết thể hiện quan điểm và văn phong của tác giả, Trưởng văn phòng luật sư Ngô Ngọc Trai và Cộng sự.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét