Giám thị tư tưởng (political correctness)

Giám thị tư tưởng (political correctness)

Đoàn Hưng Quốc

Ở những nước độc tài toàn trị như Việt Nam có kiểm duyệt và bưng bít thông tin. Tây Phương và nhất là Hoa Kỳ lại có tình trạng giám thị tư tưởng. So sánh như vậy tuy dễ tạo hiểu lầm vì nước Mỹ không ngăn cấm, đánh đập hay bắt bớ những người bất đồng quan điểm nhưng giám thị tư tưởng lại là một trong những nguyên nhân chính khiến số đông dân chúng bất bình bỏ phiếu cho ông Trump; riêng trong cộng đồng Mỹ gốc Việt hiện tượng này đã tạo nên nhiều bất đồng tranh cãi vô cùng gay gắt cho nên đây là một đề tài cần nên tìm hiểu.

Nói chung dù tả hay hữu khi nào có một phe tự cho rằng mình nắm vững chân lý của thời đại và không lắng nghe những lời phê bình chỉ trích thì sẽ gặp phản ứng gay gắt từ phía đối diện. Tại Hoa Kỳ tuy vẫn có một tầng lớp vô cùng bảo thủ (như những người gõ cửa nhà đi truyền giáo) nhưng nói chung cánh tự do cấp tiến (liberals) ảnh hưởng mạnh hơn trong học đường, truyền thông và xã hội.

Các tư tưởng về tự do, bình đẳng, môi trường, toàn cầu hóa đều đúng đắn nên cần được phát huy; nhưng khi những quan điểm này trở thành nề nếp cứng ngắt bắt mọi người suy nghĩ trong khuôn mẫu lại trở thành mô thức tự do toàn trị (liberal hegemony). Thí dụ quyền tự do của giới đồng tính LGBT hay phá thai không phù hợp với nền tảng đạo đức và tôn giáo của nhiều người nhưng thay vì lắng nghe lại chỉ có những lời hò hét rao giảng một thứ luân lý mới. Đa số người Mỹ không chống di dân nhưng lại không thể chấp nhận việc chối cãi khía cạnh của những người thiểu số đem theo tội phạm, lạm dụng an sinh xã hội, hay phủ nhận Hồi giáo phong kiến là mối đe dọa cho nền văn minh Tây Phương.

Có lẽ không cần nói xa xôi trừu tượng mà trong nhiều gia đình Mỹ gốc Việt nếu ai đã gặp một thanh thiếu niên theo tư tưởng tự do (liberals) đều biết rất khó đối thoại vì chỉ có thái độ dạy đời ta đây (know it all) - người viết xin lỗi khi dùng từ ngữ sống sượng này nhưng chỉ nhằm diễn đạt tâm lý vô cùng bực bội khi người dân Mỹ bỏ phiếu chống tầng lớp tự do cấp tiến.

Tư tưởng tự do được giới tinh hoa (elites) chấp nhận nên tạo ảnh hưởng mạnh trong truyền thông dòng chính (mainstream media), học đường và ở hai miền ven biển là nơi du nhập nhiều sắc dân theo trào lưu toàn cầu hóa. Trái lại các vùng trong nội địa theo tư tưởng bảo thủ và một số không ít dân chúng mất công ăn việc làm do hãng xưởng chạy sang Nam Mỹ và Đông Á, nhưng thế lực chính trị và tiếng nói phản kháng của họ mất dần cho đến khi có Internet.

Facebook, Twitter và blog đã san bằng mặt phẳng ngôn luận và tạo ra một luồng truyền thông dòng ngược (alternative media). Tranh luận giữa báo chí dòng chính và dòng ngược không phải để phân biệt ai đúng hay sai vì mỗi bên chỉ nhằm công kích tính chính đáng (legitimacy) và cho rằng đối thủ không đại diện tiếng nói của dân thường. Thông tin dòng chính như CNN và New York Times bị lên án làm công cụ của thành phần ưu tú vì chọn lọc thông tin và nhồi nhét chủ nghĩa tự do, trong khi thông tin dòng ngược bị tố cáo tung tin giả (fake news) để mỵ dân.

Trở lại cộng đồng Mỹ gốc Việt từ lâu chịu áp lực nặng nề của nề nếp giám thị tư tưởng nhưng lại từ cánh hữu. Tuy kinh nghiệm sống và quan điểm của cộng đồng về lịch sử và hiện tình chính trị tại Việt Nam có đúng nhưng do thái độ thiếu lắng nghe mọi quan điểm khác biệt đâm ra mất bạn thêm thù. Dù không có thông tin dòng ngược nhưng khoảng cách và sự xa lánh của thế hệ thứ nhì và thứ ba cho thấy khuôn khổ suy nghĩ của cộng đồng không thu hút đa số giới trẻ Mỹ gốc Việt - chưa nói đến đa số giới trẻ ở Việt Nam.

Political correctness ban đầu chỉ để lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau, chẳng hạn như gọi African-American thay vì Niggers (tương tự Việt Nam dùng chữ Hoa Kiều thay vì Chệt) nhưng dần dần trở nên một hệ thống giám thị lời nói, tư tưởng và hành vi mà đả phá mọi khác biệt. Tuy ở Mỹ không bắt bớ giam cầm như tại Việt Nam hay ném đá tử hình như các nước Hồi giáo thủ cựu nhưng áp lực của giám thị tư tưởng rất nặng nề như doanh nghiệp đụng chạm với LGBT có thể bị tẩy chay thua lỗ (hay phạt vạ) hàng triệu USD, cho nên tự do lúc nào cũng phải có đối thoại và tranh đấu thì mới không xơ cứng trở thành độc tài toàn trị.