ĐIỀU
KIỆN ĐỂ MỘT QUỐC GIA TRỞ THÀNH SIÊU CƯỜNG
Chu chi Nam va Vũ văn Lâm
Siêu
cường đây, chúng ta có thể hiểu là quốc gia hùng mạnh nhất, mà người ta còn có
thể gọi là đế quốc. Như ngày xưa, có đế quốc La mã, đế quốc Tàu đời Đường, đế
quốc Mông cổ. Sau này có đế quốc Anh, đế quốc Pháp, đế quốc Hoa kỳ và Liên sô
trong thời gian Chiến tranh Lạnh. Siêu cường này không những mạnh, mà còn làm
ra một trật tự để điều khiển hay nói đúng hơn là dẫn dắt thế giới.
Ngày
hôm nay, trước lời nói lung tung của ông Donald Trump, trước thái độ mà có người
cho rằng ông muốn trốn tránh trách nhiệm lãnh đạo thế giới, chỉ nghĩ đến nước
Hoa kỳ trước tiên « American first « . Từ đó có người đặt ra câu hỏi: Vậy quốc
gia nào đủ điều kiện để thay thế Hoa kỳ,
và hơn thế nữa có thể tạo ra một trật tự mới.
Tất
nhiên, để trở thành siêu cường, nhất là tạo ra một trật tự thế giới mới, không
phải quốc gia nào cũng có thể làm, mà cần phải có những điều kiện.
Để
xét về khoa học nhân văn như chính trị, lịch sử, xã hội, kinh tế, người ta thường
qui chiếu về khoa học chính xác, đặc biệt là môn hóa học. Theo đó, để trở thành
nước, người ta cần có 2 điều kiện : điều kiện ắt có và điều kiện đủ. Điều kiện ắt
có là phải có những nguyên tử Hydrogène và những nguyên tử Oxygène. Điều kiện đủ
là phải đủ 2 nguyên tử Hydrogène và 1 nguyên tử Oxygène mới có thể làm nên nước.
Để
trở thành một siêu cường cũng vậy. Phải có 2 điều kiện ắt có và đủ.
Nhưng
điều kiện ắt có và đủ trong khoa học nhân văn rất khó định, khó diễn giải. Thế
nào là đủ, đến mức độ nào mới đủ. Cần bao nhiêu điều kiện ắt có, bao nhiêu điều
kiện đủ ?
Xét
về những đế quốc, những siêu cường trong quá khứ, một cách rất là tương đối,
người ta cũng nói tới 2 điều kiện trên.
Điều
kiện ắt có, đó là đất nước đó phải tương đối rộng, dân phải tương đối đông, nhất
là tổng sản lượng quốc gia (GDP) phải tương đối cao. Tuy nhiên điều này cũng có
những hạn chế của nó. Đế quốc Mông cổ vào thế kỷ thứ 13, đất không rộng, vì lúc
đó người Mông cổ chưa trở thành một quốc gia, vẫn sống theo đời sống du mục,
dân không đông, lúc đầu không đầy 1 triệu người, nhưng Thành cát tư Hãn và con
cháu của ông đã chinh phục từ Á sang Âu, tạo thành một đế quốc rộng lớn nhất thế
giới, với khoảng 30 triệu cây số vuông. Nhất là nói về Tổng sản lượng thì dân
Mông cổ không có, vì họ sống về du mục, đi đâu kiếm ăn tới đó. Họ có thể chinh
phục thế giới vì họ đi ngựa giỏi, bắn cung hay, kiếm của họ sắc bén.
Phải
đợi đến sau, với sự hình thành của đế quốc Anh, sau đó đế quốc Anh phải nhường
chỗ cho đế quốc Hoa kỳ vào đầu thế kỷ thứ 20, người ta mới nói đến Tổng sản lượng
quốc gia như điều kiện ắt có để trở thành siêu cường, vì vào đúng đầu thế kỷ 20
(1900) tổng sản lượng Hoa kỳ vượt Anh .
Nước
Anh từ 22,9% so với Tổng sản lượng toàn thế giới, xuống còn 18,5% ; trong khi
đó Hoa kỳ từ 14,7 lên đến 23,6 %, đứng đầu thế giới ( Theo Paul Kennedy – The
Rise and Fall of the Great Powers – trang 190 – Nhà xuất bản Random House
1988).
Lấy
giá trị tổng sản lượng làm cán cân cũng có những sai lầm, hạn hẹp của nó. Chẳng
hạn trường hợp nước Tàu đời nhà Thanh (1644 -1911), vào thời Khang Hy (1662 –
1722), Ung Chính (1722 – 1735) và Càn Long (1735 – 1795) và mãi sau này tới thời
Gia Khánh và Đạo Quang, tổng sản lượng nước Tàu lúc nào cũng đứng đầu trên thế
giới, chiếm hơn 1/3, với 33,3% vào năm 1800, rồi xuống 19,7 % thua nước Anh một với 19,9% ( Theo sách đã dẫn
).
Tuy
nhiên nước Tàu trong thời kỳ đó cũng không trở thành siêu cường, mà ngược lại bị
những siêu cường khác xâu xé, không nước nào hơn, đầu tiên là nước Anh, với Chiến
tranh Nha phiến 1840 và sau đó Tàu phải nhượng Hồng kông cho Anh.
Xét
sự thành hình của siêu cường Anh, rồi đến siêu cường Mỹ, đầu tiên với sự tăng
trưởng tổng sản lượng mạnh, rồi tới sự tăng trưởng quân đội, nhất là lúc đầu về
hải quân. Ngược lại Mông cổ trở thành đế
quốc không liên quan đến kinh tế, mà chỉ liên quan đến quân sự, một quân đội mạnh,
thiện chiến, đi ngựa giỏi, bắn cung hay. Hiện nay một số nhà nghiên cứu, sử gia
cho rằng 2 điều kiện ắt có để trở thành siêu cường là quốc gia đó phải có một nền
kinh tế với tổng sản lượng to lớn, tăng trưởng liên tục và tiếp sau đó là phải
có một quân đội hùng mạnh.
Nhưng
còn lại, đâu là những điều kiện đủ ? Cũng có rất nhiều. Nhưng đại để có 2 điều
kiện chính: Một thể chế chính trị tốt và Một sức mạnh mềm có sức thu hút và ảnh
hưởng mạnh trên thế giới.
Một
thể chế chính trị tương đối tốt, có thể giải quyết được những mâu thuẫn, không
những ở thượng tầng giới lãnh đạo nắm quyền, mà nó còn có thể giải quyết những
bất mãn từ hạ tầng quần chúng đi lên.
Nhìn
qua quá khứ của các đế quốc chúng ta thấy:
Sự
sụp đổ của đế quốc Liên sô không những đi từ thượng tầng mà cả hạ tầng, Kinh tế
đình trệ, dân đói khổ, tham nhũng lan tràn, bất công xã hội đầy rẫy, nhất là từ
thời sau Brejnev 1983 trở đi. Trong khi đó thì ở thượng tầng, đấm đá tranh
giành quyền hành ngay trong nội bộ đảng, giữa phe bảo thủ, đại diện bởi
Ligatchev và phe cải cách tiêu biểu bới Boris Etlsine. Gorbatchev cố đứng giữa
dung hòa, nhưng khi phe bảo thủ đi quá trớn, làm cuộc đảo chánh vào năm 1990,
không thành công, phe cải cách của Etlsine đã lợi dụng cướp chính quyền, đi đến
chỗ đặt đảng cộng sản ra ngoài vòng pháp luật và cho Gorbatchev về hưu.
Đế
quốc Mông cổ (1279 – 1368) sụp đổ không phải từ thượng tầng, vì Hội đồng Khố lý
đài, tức hội đồng bao gồm những gia đình quí tộc và gia đình những tướng lãnh
có công với Mông cổ, được thành lập ra bởi Thành cát tư hãn, không những để bầu
đại Hãn, mà còn để cai quản đế quốc, hội đồng này còn rất mạnh, quân đội còn rất
vững chắc, tuy nhiên địch thủ đã biết cách đánh trận của quân Mông nên tránh né, lấy đoản trận đương đầu
với trường trận, như Việt Nam dưới đời Trần (1225 – 1400) đã 3 lần đánh bại
quân Mông cổ 1258, 1284 và 1287. Hội đồng này vẫn còn đó và vẫn còn mạnh cho tới
ngày cuối, nhưng mất mùa, nạn đói tràn lan, lòng dân oán hận, nổi lên khắp nơi.
Tiêu biểu là Chu nguyên Chương, người tiêu diệt đế quốc Mông cổ, lập lên nhà
Minh (1368 – 1643). Gia đình ông có 8 anh chị em, mà cả bố mẹ, lẫn 7 anh chị em
còn lại đều bị chết đói vào cuối thời Mông cổ .
Nhìn
sang tây phương, đế quốc La mã sụp đổ, nguyên do chính là đến từ thượng tầng,
giới quí tộc, tướng lãnh, sĩ phu đã trở nên thoái hóa, ăn chơi trác táng, không
nghĩ đến dân.
Lịch
sử nhiều khi lập lại, trái lại với một số người cho rằng lịch sử biến chuyển
theo đường này, đường kia như một phương trình toán học. Cứ nhìn sự thoái trào
của đế quốc Anh từ đầu thế kỷ 20 thì người ta thấy nó giống sự thoái trào rồi
đi đến sụp đổ của đế quốc La mã. Đó là giai tầng quí tộc, binh sĩ, sĩ phu có
nhiệm vụ làm ra luật, bảo vệ luật, nhưng đã ngồi xổm lên luật pháp, ăn chơi
đàng điếm, đi đến chỗ bệnh hoạn, không còn ý chi đấu tranh.
Lấy
trường hợp điển hình là ông Winston Churchill (1798 – 1965), người đã đưa nước
Anh đến chiến thắng Đệ Nhị Thế Chiến (1939 – 1945), thì rõ. Ông là con một gia
đình quí tộc, lord Randolph Churchill. Lúc đầu ông đi theo Đảng Bảo thủ nhưng
sau đó ông thấy phần lớn chỉ là những người hết ý chí đấu tranh, chỉ lo trác
táng. Ông đã bỏ đảng này để đi theo Đảng Tự do. Mặc dầu xuống dốc, nhưng đế quốc
Anh vẫn chiến thắng trong 2 cuộc thế chiến lớn (1914-1917), (1939-1945) và
trong chiến tranh Lạnh ( 1946- 1990) cũng đã đóng góp để đưa đến sự sụp đổ của
Liên sô.
Ngày
hôm nay một câu hỏi lớn đến với chúng ta là nước Anh và Hoa kỳ sẽ đi về đâu với
cuộc trưng cầu dân ý vừa qua, quyết định ra khỏi Khối Âu châu ( BREXIT), đối với
Anh, và cuộc thắng cử của Donald Trump.
Chúng
ta nên nhớ, 2 nước đi theo chủ nghĩa kinh tế tự do và toàn cầu hóa là Anh với
bà Magareth Thatcher (1925 - 2013) và Hoa kỳ với ông Ronald Reagan (1911 - 2004).
Nhưng ngày hôm nay, chính 2 nước này một cách không chính thức, tuyên bố từ bỏ
chính sách toàn cầu hóa kinh tế, trở về chủ nghĩa quốc gia, dân tộc. Phải chăng
họ nhìn thấy giai tầng quí tộc mới, giai tầng giầu có / tài phiệt chủ trương
toàn cầu hóa, đã từ từ mất gốc, không còn căn bản quốc gia, dân tộc, chỉ nghĩ đến
tiền bạc, đi tìm tiền ở bất cứ nơi nào thuận tiện, coi thường cả những luật lệ
quốc gia? Phải chăng nước Anh và nước Hoa kỳ hiện nay đang trở về thời Cách mạng
Bảo thủ của Reagan và Thatcher ? Đây là một câu hỏi cho tương lai mà chúng ta cần
lưu tâm !
Có
những quốc gia, mặc dầu hai điều kiện ắt có, kinh tế và quân đội vẫn còn mạnh,
nhưng thiếu yếu tố đủ là có một chính thể tốt, thì không những không trở thành
siêu cường, đế quốc, mà nhiểu khi còn làm cho địa vị siêu cường mất đi, đế quốc
đang có của mình sụp đổ.
Điều
kiện đủ thứ hai, đó là quốc gia đó phải có một ảnh hưởng hay sức hút, mà người
ta định nghĩa là sức mạnh mềm (Soft power).
Sức
mạnh mềm được định nghĩa là sức mạnh tự nhiên, không thể mua bằng tiền bạc và
cũng không thể ép bằng vũ lực. Người ta theo anh là vì người ta thích anh, chứ
anh không thể mua chuộc và ép buộc. Sức mạnh mềm được thể hiện qua cách cai trị
dân, văn hóa, giáo dục, nghệ thuật, phim ảnh, âm nhạc v.v…
Đó
là cách cai trị dân có được lòng dân của mình không, văn hóa nước đó có phong
phú không, ngôn ngữ nước đó có được thế giới dùng nhiều hay không; nước đó có một
nền giáo dục thu hút được sinh viên nước ngoài hay không, có một nền nghệ thuật
từ phim ảnh, âm nhạc được nhiều người ưa thích hay không ?
Theo
Viện nghiên cứu về Sức mạnh mềm của Joseph Nye ( Harvard), năm 2017, thì nước đứng
đầu về sức mạnh mềm là Pháp, tiếp đến nước Anh, thứ ba là Hoa kỳ, thứ tư là Đức,
thứ 5 là Canada, tiếp đến là Nhật, rồi Thụy sỹ, một số nước Bắc Âu và Á châu
như Thụy điển, Hòa lan, Đan mạch, Na uy,
Phần lan, Úc, Singapour, Nam Hàn, nước Tầu được xếp vào hạng thứ 25, nước Nga
thứ 26.
Từ
2 điều kiện ắt có (Tổng sản lượng, lực lượng quân sự) và 2 điều kiện đủ ( thể
chế chính trị tốt, sức mạnh mềm), chúng ta hãy xét một số quốc gia có tham vọng,
có ý muốn thay thế Hoa kỳ để bước lên địa vị siêu cường, trong giả thuyết là nước
Hoa kỳ hiện nay của Donald Trump không còn muốn đóng vai trò siêu cường, không
muốn hướng dẫn thế giới. Dù sao đây cũng chỉ là một gỉả thuyết, điều này sẽ rõ hơn
trong một vài năm nữa, khi chúng ta quan sát thêm chính sách ngoại giao của
Donald Trump.
Người
ta thường nói đến những cường quốc có thể thay thế địa vị của Hoa kỳ, đó là
Trung cộng, Liên bang Nga, Nhật bản, Anh, Đức, Pháp v.v...
Nay
chúng ta đi từ 2 điều kiện ắt có ( tổng sản lượng, quân đội ), 2 điều kiện đủ (
chính thể, sức mạnh mềm), dựa vào Bản Tường trình hàng năm của Quĩ tiền tệ thế
giới vừa mới công bố vào cuối năm 2017, dựa vào những con số đã được kiểm chứng
cách đây 2 năm, để xét vấn đề.
Theo
Quĩ Tiền tệ thế giới thì:
Tổng
sản lượng toàn thế giới là 73.179,986 tỷ $,
Nước
đứng đầu là Hoa kỳ với 17.947, 196 tỷ, khoảng 18 000 tỷ chiếm gần ¼ tổng sản lượng
thế giới,
Khối
Âu châu với tổng sản lượng là 11.540, 278 tỷ,
Nước
đứng thứ nhì là Trung cộng với 10.982, 829 tỷ, khoảng gần 1/7 tổng sản lượng thế
giới,
Nước
đứng thứ ba là Nhật với 4.116, 242 tỷ,
Nước
đứng thứ tư là Đức với 3.371,003 tỷ,
Nước
đứng thứ năm là Anh với 2.864, 903 tỷ,
Nước
đứng thứ sáu là Pháp với 2.422, 649 tỷ.
Nước
Nga với tổng sản lượng là 1.324, 734 tỷ, đứng thứ 13, sau nước Nam hàn với 1.392,
952 tỷ, đứng thứ 12, Nga đứng sau cả Ấn độ, Ý, Ba tây và Canada.
Với
hiện tình thế giới nhiều người cho là hai nước có tham vọng thay thế Mỹ để lên
địa vị siêu cường, để dẫn dắt thế giới là Trung cộng và Nga.
Nhưng
với tổng sản lượng quốc gia quá yếu, người Việt Nam chúng ta có câu “ Mạnh vì gạo,
bạo vì tiền “, nước Nga của Poutine hiện nay để thực hiện giấc mộng trở về thời
Liên sô cũ, cùng Hoa kỳ chia đôi thế giới, giấc mộng này quả khó thực hiện. Nước
Nga với kho võ khí của Liên sô để lại, làm cho một số người sợ hãi, nhưng nhiều
khi kho võ khí này chỉ là một gánh nặng trong vấn đề bảo trì.
Ngoài
ra điều kiện đủ là một chính quyền có thể giải quyết được những mâu thuẫn từ
thượng tầng đến hạ tầng. Điều kiện này cũng rất khó thực hiện: Vì chính quyền
Nga hiện nay do Poutine cầm đầu là một chính quyền mà phần lớn dựa vào công an,
tình báo, vì Poutine xuất thân từ ngành này, cộng thêm sự hợp tác của một số tài
phiệt, hoặc xuất thân từ tình báo, quân đội, hoặc lợi dụng địa vị từng là những
tổng giám đốc những hãng xưởng quốc doanh trước, nhân vụ tư hữu hóa dưới thời
Eltsine, đã trở thành tỷ phú. Những người này vì theo Poutine mới còn tồn tại,
nhưng họ cũng không mấy vừa lòng, mâu thuẫn giữa họ và Poutine không biết lúc
nào sẽ nỗ ra. Đối với hạ tầng, người dân vì sống dưới một chế độ độc tài, nên họ
cam chịu, nhưng lòng họ rất bất mãn.
Điều
kiện đủ thứ hai, đó là sức mạnh mềm, thì như vừa nói, Nga đứng thứ 26, sau
Trung cộng, thứ 25. Điều kiện đủ thứ hai đê trở thành siêu cường, ít ra cũng phải
ở thứ 5 hay 6 trở lên. Tóm lại, nước Nga gần như không đủ điều kiện ắt có về tổng
sản lượng, và điều kiện đủ về thể chế và sức mạnh mềm để trở thành siêu cường.
Thật
vậy, chúng ta lấy ngay trường hợp Liên sô, trong thời gian Chiến tranh Lạnh, đã
trở thành siêu cường, chia đôi thế giới với Hoa, thì vào thời đó, Liên sô đã hội
đủ cả điều kiện ắt có và đủ, với tổng sản lượng là 126 tỷ, chỉ đứng sau Hoa kỳ
là 381 tỷ, vào năm 1950 ( Theo Paul Kennedy, sách đã dẫn, trang 175); về quân đội,
Liên sô vừa mới là đại cường đã cùng Hoa kỳ và Anh, chiến thắng quân đội của
Hitler. Vào lúc này Liên sô cũng hội đủ cả điều kiện đủ, đó là thể chế chính trị,
vì là bưng bít, ít người biết đến nội tình Liên sô, nên nhiều nước vẫn cho đó
là một mô hình phát triển nên theo, nên Liên sô lúc đó có cả luôn sức mạnh mềm.
Những quốc gia chậm tiến cho rằng lý thuyết Mác Lê là thần dược không những
giúp họ có được độc lập, mà còn giúp họ phát triển mau lẹ.
Chỉ
ngày hôm nay cả thế giới mới bừng tỉnh, đó là một độc dược, không những nó giết
những nước theo nó, mà nó còn giết ngay cả nước phát minh ra nó. Đó là một
trong những nguyên do chính đưa đến sự sụp đổ của Liên sô. Mộng của Poutine
ngày hôm nay là trở về thời của Liên bang sô viết trong thời gian Chiến tranh Lạnh.
Nhưng phải chăng đấy chỉ là mộng tưởng, hoàn toàn thiếu những điều kiện căn bản?
Nước
có tham vọng thay thế Hoa kỳ để trở thành siêu cường, đó là Trung cộng.
Vào
năm 2016, vừa mới đắc cử tổng thống, ông Donald Trump liền tuyên bố rút khỏi Hiệp
ước thương mại xuyên Thái bình dương, rút khỏi Hiệp ước Paris về khí hậu, sẵn sàng
dựng hàng rào quan thuế v.v…, lợi dụng tình thế đó, Tập cận Bình nhân dịp tham
dự Diễn đàn kinh tế thế giới ở Davos, Thụy sỹ, đã tuyên bố sẵn sàng đứng ra đảm
nhận vai trò điều khiển kinh tế thế giới, mặc dầu ông thừa biết rằng diễn đàn
Davos là diễn đàn qui tụ những nước, những hãng xưởng có nền kinh tế tự do, thị
trường; trong khi đó Trung cộng, dưới quyền cai trị của ông, thì cho tới ngày
hôm nay, một cách trực tiếp hay gián tiếp, một cách công khai hay âm thầm, 70%
kinh tế vẫn là kinh tế quốc doanh.
Từ
cái nhìn ắt có và đủ, chúng ta hãy xét qua Trung cộng.
Nước
này có một tổng sản lượng lớn, đứng thứ nhì, nhờ dân số đông, nhưng sản lượng
tính theo đầu người mới ở vào khoảng 9. 000 $, bậc trung tất nhiên thua Nhật,
khoảng 40. 000$, ngay cả Nam Hàn khoảng 30. 000$. Nhưng một cách tương đối
chúng ta chấp nhận Trung cộng có điều kiện ắt có thứ nhất là về tổng sản lượng.
Nhưng
điều kiện ắt có thứ nhì về lực lượng quân sự, nhất là về hải quân. Vì tăng trưởng
kinh tế liên tục, Trung cộng cũng đã tăng ngân sách quốc phòng liên tục, đứng
thứ nhì thế giới với khoảng 150 tỷ$, chỉ sau Hoa kỳ với trên 600 tỷ $.
Tuy
nhiên theo kinh nghiệm gần của Anh và Hoa kỳ, trước khi trở thành siêu cường,
thì 2 nước này trở thành siêu cường về quân sự, nhất là hải quân. Về hải quân,
số tàu chiến Trung cộng có vào khoảng trên 500, hơn cả Hoa kỳ và Nga. Tuy nhiên
tàu Trung cộng đã quá cũ nát, từ thời Đệ Nhị Thế Chiến, hoặc do Nga cho, hoặc
mua của Nga. Tuy nhiên, phần lớn tàu Trung cộng chỉ có thể hoạt động ở tầm ngắn,
ven bờ biển, chưa có thể ra đại dương.
Hai
chiếc hàng không mẫu hạm, chiếc Liêu Ninh, mua của Ukhraine và chiếc mới hạ thủy,
người ta có cảm tưởng là để bày hàng, hù dọa những người không biết và mỵ dân
nhiều hơn, vì chẳng thấy phi cơ cất cánh và hạ cánh, mà mục đích của hàng không
mẫu hạm nói theo quân sự, thì chỉ là một phi trường nổi ngoài khơi.
Về
quân sự, nhất là hải quân, để trở thành siêu cường, Trung cộng còn cần nhiều thời
gian.
Về
2 điều kiện đủ: chính thể và sức mạnh mềm. Trung cộng thiếu cả 2 điều kiện này.
Chính thể Trung cộng vẫn là một chính thể độc tài do đảng cộng sản nắm quyền, lẫn
quân phiệt, kẻ nào nắm được quân đội, mới có quyền và ngồi lâu. Bằng chứng cụ
thể là Đặng tiểu Bình chỉ cần là Chủ tịch quân ủy hội, sau là cố vấn của tổ chức
này, nhưng ai cũng phải nghe. Tập cận Bình lên được là nhờ hậu thuẫn của giới sỹ
quan trẻ, trong đó có Diệp tuyển Ninh, con của tướng Diệp kiếm Anh, một gia
đình quyền thế ở Quảng Đông, chiếm 1/3 tổng sản lượng kinh tế toàn quốc, nhờ Lưu Nguyễn, con của Lưu thiếu Kỳ, Lưu á Châu,
con rể của Lý tiên Niệm, một trong bát đại gia thời Đặng tiểu Bình.
Tuy
nhiên đấy là nhiệm kỳ đầu của Tập cận Bình. Nay nhiệm kỳ 2, Diệp tuyển Ninh đã
chết, Lưu Nguyễn và Lưu á Châu không còn nồng nàn ủng hộ họ Tập như trước đây.
Về
Đảng, có nhiều phe phái đánh nhau, ít nhất là có phe của cựu Tổng bí thư Giang
ttrạch Dân, phe này có rất nhiều tay em trong Trung ương đảng, có thể lật Tập cận
Bình bất cứ lúc nào. Tập cận Bình hiện nay giống như thời Gorbatchev của Liên
sô trước đây, trên danh nghĩa thì rất là quyền lực, nắm nhiều chức vụ, làm chủ
tịch nhiều cơ quan, nhưng thực tế thì quyền hành bị vuột khỏi tay. Họ Tập muốn
giữ người thân tín nhất của mình trong Bộ chính trị là Vương kỳ Sơn, người hét
ra lửa trong nhiệm kỳ đầu của họ Tập mà không xong.
Chính
thể Trung cộng hiện nay có rất nhiều mâu thuẫn ở thượng tầng, nổ ra bất cứ lúc
nào không hay. Dưới hạ tầng, vì là một chế độ độc tài, đàn áp dân, nên lòng dân
rất phẫn uất. Bằng chứng là ngay giai tầng trung lưu, gần 200 triệu người, giới
có tiền mới chơi chứng khoán; dưới thời họ Tập, năm 2015, vụ khủng khoảng thị
trường chứng khoán Trung cộng, làm mất đi 3 500 tỷ $, bằng tổng sàn lượng kinh
tế của Đức, làm cho giới này bị mất mát tài sản đáng kể.
Về
sức mạnh mền, theo Sức mạnh mềm của 30 nước ( The SoftPower30. com) của giáo sư
Joseph Nye, thì Trung cộng đã có mặt từ năm 2015, đến năm 2016, đứng thứ 27,
nay năm 2017, đứng thứ 25, đứng trên Nga 1 bực. Tuy nhiên từ thứ 25, để leo lên
thứ 5 hay thứ 6, mới có thể trở thành siêu cường, con đường còn dài.
Đó
là đối với Trung cộng, còn những nước như Nhật, Anh, Đức và Pháp thì như thế
nào?
Nhật
và Anh ?
Một
nước bại trận, một nước thắng trận trong Đệ Nhị Thế Chiến, cả 2 nước hiện nay đều
có khả năng và tiềm thế để trở thành siêu cường, một nước đứng thứ 3, nước kia
đứng thứ 4 về tổng sản lượng. Cả 2 nước đứng về tiềm năng quân sự, tất nhiên
thua Hoa kỳ, nhưng có thể nói không thua bất cứ một nước nào hiện nay trên thế
giới. Ngay nước Nhật, sau khi thua trận, bị cấm tái vũ trang, chỉ được vũ trang
để phòng thủ. Tuy nhiên về hải quân, nước này còn rất mạnh. Điều trái ngược là
ngày hôm nay, không phải riêng Hoa kỳ mà gần như tất cả những nước chung quanh
Nhật đều muốn nước này tái vũ trang. Đó là điều mà đương kim Thủ tướng Nhật
Shinzo Abe đang làm ngược lại với chủ trương của những thủ tướng trước. Tuy
nhiên người ta thấy nước Nhật rất là thận trọng trên đường tái vũ trang. Chỉ cần
nhìn hình ảnh những người thủ tướng Nhật tham dự những hội nghị thượng đỉnh từ
sau thế chiến đến giờ, ngay cả với ông Abe, thì chúng ta rõ. Luôn luôn họ giữ một
hình ảnh khiêm tốn ( profil bas), không để quá bị lu mờ, nhưng cũng không nổi bật,
mặc dầu trước đó Nhật là cường quốc kinh tế thứ nhì thế giới, Trung cộng mới
qua mặt gần đây, nhưng vẫn còn là thứ 3. Qua những hình ảnh đó, với tâm lý dân
Nhật, người ta có thể nói nước này không có tham vọng trở thành siêu cường để
thay thế Hoa kỳ, mặc dù nước này có đủ cả điều kiện ắt có và đủ, tổng sản lượng
cao, quân đội, nhất là về hải quân, không thua kém bất cứ một nước nào quanh
vùng, ngay cả đối với Trung cộng.
Hai
điều kiện đủ, chính thể và sức mạnh mềm: Chính thể của Nhật là một chính thể
quân chủ lập hiến, giống như Anh, vua chỉ là biểu tượng cho tinh thần quốc gia
dân tộc, quyền hành ở thủ tướng, được chỉ định bởi quốc hội, là người đại diện
cho đảng chiếm đa số trong quốc hội.
Chính
thể này đã giúp nước Nhật giải quyết tất cả những mâu thuẫn hạ tầng, cũng như
thượng tầng. Đó là một chính thể ổn định. Về sức mạnh mềm, nước Nhật đứng thứ
6.
Nói
tóm lại, xét về điều kiện ắt có và đủ, nước Nhật đều hội đủ, nhưng dân Nhật và
ngay cả chính phủ Nhật không muốn trở thành siêu cường.
Về
nước Anh ?
Tôn
tử có câu: “ Một mũi tên, dầu mạnh đến mấy, nhưng hết tầm thì cũng không thể
xuyên qua một mảnh vải thưa.”
Nước
Anh phải chăng là một mũi tên đã hết tầm ? Vì dân Anh đã hy sinh quá nhiều cho
cả 2 trận Đệ Nhất và Đệ Nhị thế Chiến, nếu không muốn nói là 3, kể cả Chiến
tranh Lạnh.
Nước
Anh hiện nay có đủ điều kiện để trở thành siêu cường. Tổng sản lượng đứng hạng
thứ năm trên thế giới, quân đội, nhất là hải quân không thua kém ai, ngoại trừ
Hoa kỳ, chính thể cũng là chính thể đại nghị, lâu đời nhất, tương đối giải quyết
được tất cả những mâu thuẫn, từ thượng tầng tới hạ tầng. Sức mạnh mềm, thì từ
năm 2015, nước Anh đứng đầu trong 30 nước, rồi xuống thứ nhì và giữ địa vị này
trong 2 năm liền 2016 và 2017.
Về
nước Đức và Pháp ?
Ngày
hôm nay người ta nói rất nhiều đến 2 nước này, nhất là với tân Tổng thống Pháp
E. Macron, với chính sách hợp tác mạnh mẽ với Đức và Âu châu.
Người
ta cho rằng nếu hai nước này hợp tác mạnh mẽ, thì có thể giành địa vị độc tôn của
Hoa kỳ để không những lãnh đạo Âu châu, mà cả thế giới.
Hai
nước Pháp và Đức hợp lại không những hội đủ điều kiện ắt có mà cả điều kiện đủ.
Về
tổng sản lượng, hai nước cộng lại là trên 6. 000 tỷ $, đứng thứ 3, trên Nhật,
chỉ thua Hoa kỳ và Trung cộng. Về lực lượng quân sự, nước Pháp là nước duy nhất có căn cứ quân sự ở hải ngoại, còn rất nhiều ảnh
hưởng ở Phi châu và thế giới, chỉ thua Hoa kỳ.
Sự
hợp tác Đức Pháp sẽ tạo nên nền kinh tế vững mạnh, dựa trên nền kinh tế Đức và
có thể dùng ảnh hưởng ngoại giao của Pháp. Đây là lời tiên đoán và cũng là mơ ước
của ông Joschka Fischer, cựu ngoại trưởng Đức. Không những vậy, về chính thể và
sức mạnh mền, hai nước cũng hội đủ. Chính thể tương đối bình ổn, có thể giải
quyết những mâu thuẫn thượng tầng và ngay cả hạ tầng qua những cuộc bầu cử.
Về
sức mạnh mềm, thì năm 2017, Pháp đứng đầu trong bảng xếp hạng 30 nước. Đức tụt
từ địa vị thứ nhì xuống thứ tư, nhưng vẫn còn cao.
Đấy
là người ta nhìn ở những khía cạnh tích cực. Nhưng khía cạnh tiêu cực, sự hợp
tác Đức Pháp và Âu châu có êm xuôi như người ta tưởng không ?
Sự
hợp tác Đức Pháp bị một chướng ngại lớn, đó là tâm tính, cách sinh sống của 2
dân tộc khác nhau.
Dân
Đức cần cù, chịu khó làm ăn, tiêu tiền chi li, tiết kiệm. Dân Pháp thì phóng khoáng,
thích hưởng thụ, nước đến chân mới nhảy. Hai tính tình này rất khó hợp với
nhau. Dân Đức luôn sợ rằng hợp tác Âu châu, nhất là hợp tác Đức Pháp, càng mạnh
mẽ bao nhiêu, thì càng làm cho dân Đức chịu gánh nặng về sự chi tiêu của Âu
châu, ngay cả với Pháp.
Chính
vì lẽ đó Tổng thống Pháp Emmanuel Macron muốn thúc đẩy sự hợp tác Âu châu mạnh
mẽ bao nhiêu, thì bà Thủ Tướng Đức Angela Merkell lại thận trọng bấy nhiêu. Có
lẽ không ai hiểu dân Pháp bằng tướng De Gaulle, sau gần một năm thợ thuyền sinh
viên học sinh biểu tình, đứng đằng sau là những đảng phái thân tả, từ đảng cộng
sản, đến đảng Xã hội, đảng Trotsky, bắt đầu vào tháng năm năm 1968, làm cho
kinh tế Pháp đình trệ, mặc dầu vào lúc đó là tăng trưởng của Pháp đứng đầu
trong các nước kỹ nghệ, tình trạng đó đã làm ông phải than lên: “ Tôi mang xứ
Pháp trên 2 tay để làm cho người ta nghĩ rằng nước Pháp còn sống, nhưng tôi, tướng
De gaulle, tôi biết rất rõ rằng nước Pháp chết đã lâu” ( Je porte la France
dans mes deux bras, pour faire croire au monde qu’elle est encore vivante, mais
moi, le general de Gaulle, je sais bien qu’elle morte depuis longtemp.)
Ông
đã làm một cuộc trưng cầu dân ý vào năm 1969 về việc thay đổi hành chánh và Thượng
nghị viện, cơ quan luôn chống ông suốt thời gian ông cầm quyền. Bề ngoài là vậy,
nhưng bề trong có ý muốn hỏi dân còn tín nhiệm ông không. Kết quả là không và ông
đã tự từ chức.
Từ
đó đến nay là nửa thế kỷ (1968 – 2018), có người đặt câu hỏi: Phải chăng nước
Pháp đã sống lại ?
Để
trả lời câu hỏi này không phải dễ. Đại để có 2 khuynh hướng lạc quan và bi
quan.
Khuynh
hướng lạc quan cho rằng nước Pháp đã sống lại, nước Pháp từ đó đến nay vẫn sống,
không sống mạnh như De Gaulle mơ ước, nhưng vẫn sống và sống ngang hàng với những
cường quốc khác. Đừng nghĩ rằng cái gì De Gaulle nói cũng đúng. Thêm vào đó, họ
đưa ra nhiều luận cứ về cuộc bầu cử tổng
thống Pháp vào đầu năm 2017 vừa qua.
Họ
cho rằng nước Pháp bị ngộp thở vì quá nhiều đảng phái, cùng những hiệp hội,
nghiệp đoàn đã trở thành những tổ chức Mafia, chỉ nghĩ đến quyền lợi riêng của
mình, không nghĩ đến quyền lợi chung của quốc gia, dân tộc.
Qua
cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 5/2017, ông Macron đã ra tranh cử với nhãn hiệu
không đảng phái, không tả mà cũng không hữu; trong khi đó 2 đảng chính, đảng Xã
hội, đang nắm quyền và đảng Những Người Cộng hòa ( Les Républicains ), hậu thân
của Tập hợp Dân tộc cho nền Cộng Hòa của De Gaulle và Chirac, 2 đảng này đã bị
loại ngay vòng đầu. Đảng Xã hội chỉ được 6%. Đảng Những Người Cộng hòa chỉ được
dưới 20 %. Hai người về đầu là ông Macron được 23% và bà Marie Lepen, đại diện
cho Phong trào Quốc Gia ( Le Front National), đảng cực hữu được 21%. Tất nhiên
vào vòng hai ông Macron thắng với 65%, bà Marie Lepen được 35%.
Điều
này làm cho nhiều người lạc quan cho rằng nước Pháp đã sống dậy, không còn bị
nghẹt thở bởi những đảng phái, hiệp hội, nghiệp đoàn nữa.
Tuy
nhiên những người bi quan thì họ nhìn ngược lại. Họ cũng lấy từ cuộc bầu cử tổng
thống vừa qua. Người về thứ 3, với 20% là ông Jean Luc Mélenchon, một người thuộc
đảng Xã hội, nhưng sau rời bỏ, một người cơ hội chủ nghĩa, có tài hùng biện, đã
lập ra Phong trào Nước Pháp Bất tuân phục ( La France Insoumise ), qui tụ tất cả
những đảng phái, phong trào cực tả, từ đảng Cộng sản Pháp, đảng này ngày hôm
nay xuống quá thấp, không đầy 2%, đến đảng NPA ( Nouveu Parti Anti-
capitaliste), Tân Đảng Chống tư bản, cho tới những người bất mãn với đảng Xã hội.
Hai mươi phần trăm không phải là nhỏ. Nhất là nhìn cái tên của Phong trào Nước
Pháp bất phục tòng, không khuất phục, có nghĩa là cái gì của chính quyền là chống,
bất luận đúng hay sai.Đảng của bà Marie Lepen cũng vậy. Nếu chúng ta cộng 35% của
bà này với 20% của ông Jean luc Mélenchon, thì chúng ta thấy đã là 55%. Cách cộng
này không hoàn toàn đúng, nhưng dù sao nó cũng nói lên những người có cảm tình
với bà Marie Lepen và ông Mélenchon rất cao, hai tổ chức chính trị sẽ chống lại
bất cứ chương trình gì của chính quyền ông
Macron làm. Một cản lực đáng kể cho chính quyền Macron.
Điều
này cắt nghĩa một phần từ ngày ông Macron thắng cử đến nay, tỷ lệ dân ủng hộ
ông không quá 40%.
Theo
cuộc thăm dò mới nhất thực hiện bởi Ipsos, vào ngày 2/05/2017, ngay sau những
cuộc biểu tình chống chính phủ bởi những Nghiệp đoàn thợ thuyền vừa qua, nhân
ngày lễ Lao động, thì số người bất bình với đường lối, chính sách của ông
Macron lên tới 64%, chỉ có 34% là hài lòng.
Trong
một năm qua, người ta thấy hành động của ông Macron giống đôi phần tướng De
Gaulle, chẳng hạn như để cho thủ tướng có nhiều quyền về chính trị quốc nội,
ông chú trọng nhiều vế chính trị đối ngoại, với những dự án cho Âu châu và ngay
cả thế giới. Ông mang trong tay nước Pháp như ông De Gaulle, để làm cho thế giới
nghĩ rằng nước Pháp đã sống lại.
Có
phải thế không ? Câu trả lời phải hay không còn quá sớm, vì ông cũng mới thắng
cử, giống như Donald Trump, cũng như bà Merkell, mới thành lập xong chính phủ
liên hiệp.
Tóm
lại trong bảy tám quốc gia chúng ta vừa khảo sát, xem thử họ có khả thế và tiềm
năng trở thành siêu cường hay không?. Thực tế, Hoa kỳ không những là đệ nhất
siêu cường hiện tại, mà vẫn còn giữ được những khả thế này.
Về
tổng sản lượng quốc gia, Hoa kỳ vẫn đứng đầu, với tổng sản lượng 18 000 tỷ $,
chiếm ¼ tổng sản lượng thế giới. Về quân sự, quân đội Hoa kỳ vẫn là quân đôi mạnh
nhất, không phải chỉ về hải quân, với 10 chiếc hàng không mẫu hạm, đương hoạt động
ở khắp nơi trên thế giới, mà còn mạnh về không quân, hỏa tiễn và lục quân, với
căn cứ quân sự ở khắp nơi.
Về
chính thể, đây là một nước có một hiến pháp hành văn lâu đời nhất. Hiến pháp
này đã cho phép dung hòa, giải quyết tất cả những mâu thuẫn, từ trên xuống dưới,
từ dưới lên trên.
Các
cụ ngày xưa có câu “ Đất lành chim đậu “, quốc gia có tốt thì mới qui tụ nhân
tài, mới mong tranh hùng, tranh bá thiên hạ. Hoa kỳ đã là một nước đất lành
chim đậu từ thời lập quốc 1776, không những có đất đai rộng, trù phú, mà chính
nhờ ở những nhà lập quốc, thông minh, sang suốt, biết tạo dựng lên một chế độ
dân chủ, với một hiến pháp hành văn đầu tiên trên thế giới, tôn trọng những quyền
căn bản của con người như quyền tự do tín ngưỡng, tự do tư tưởng, tự do chính
trị, tự do lập hội v.v…đưa đến tam quyền phân lập, quân bình giữa ba quyền.
Hoa
kỳ là nơi qui tụ hàng đầu những nhà bác học trên thế giới. Theo bảng xếp hạng
năm 2016, về giải Nobels khoa học, Hoa kỳ đứng đầu với 72 giải, Anh thứ nhì với
16, Nhật thứ 3 với 15, Đức thứ tư với 7 giải v.v…
Mười
đại học đứng đầu trong việc sản xuất những Nobels khoa học, thì đứng đầu là Hoa
kỳ với 9 đại học, thứ 10 mới đến Đại học Do thái Technical Israel Institut of
Technology.
Chín
đại học Hoa kỳ đó là Princeton University, Stanford University, Berkeley
University of California, Massachusetts Institut of Technology, University of
Chicago, Howard Hughes Medical Institut, Harvard University,Santa Barbara
University of California.
Về
quyền lực mềm, theo viện nghiên cứu của ông Joseph Nye, thì năm vừa qua 2016,
Hoa kỳ đứng đầu, năm nay 2017, xuống hàng thứ 3, sau Pháp và Anh, nhưng địa vị
cũng vẫn còn cao.
Tuy
nhiên sự thắng cử của ông Donald Trump, hơn một năm nay, với những lời tuyên bố
bất thường của ông, nhiều câu hỏi được đặt ra:
Phải
chăng Hoa kỳ muốn từ bỏ địa vị siêu cường của mình, trở vế đường lối cô lập, “
nước Mỹ của người Mỹ “ đã có từ lâu, từ thời Tông thống James Monroe ( 1758 –
1831). Hay ông Donald Trump muốn trở về thời Tổng thống Ronald Reagan, với Cuộc
Cách mạng Bảo thủ, trở về chấn chỉnh Hoa kỳ, sau khi thất bại ở chiến tranh Việt
Nam 1975, và bị hạ nhục ở Nam Tư ( Iran) 1978, để rồi tiến mũi tấn công vào
Liên bang Sô Viết. Sự sụp đổ của Siêu cường này có rất nhiều nguyên do, nhưng
trong đó có cuộc tấn công bằng kinh tế, ngoại giao của Hoa kỳ cũng đóng góp phần
không nhỏ.
Từ
đó có câu hỏi thêm, phải chăng hiện giờ Donald Trump, đang chấn chỉnh nội bộ, để
nhắm vào Trung cộng, nước duy nhất có thể thách thức địa vị độc tôn của Hoa kỳ
?
Tất
cả những câu hỏi này cần được lưu tâm, nhưng khuôn khổ bài này không cho phép.
Trong
phạm vi bài này chúng tôi đã cố gắng lược khảo tiến trình để trở thành siêu cường
quốc, nhưng trong quá khứ.
Người
xưa có câu, “ Nhìn rõ quá khứ, để biết hiện tại và có thể đoán tương lai.”
Tuy
nhiên câu này cũng tương đối, chỉ đúng giới hạn, vì tương lai có nhiều sự thay
đổi bất ngờ, vượt tất cả khả năng tiên đoán của con người.
Trong
tương lai, phải chăng có con đường khác, tiến trình khác, không cần những điều
kiện ắt có và đủ trên; chỉ cần phát triển mạnh trong ngành « Thông minh nhân tạo
« ( A.I), hay nắm giữ độc quyền những
kim loại quí, chất cần thiết cho tất cả những kỹ nghệ hiện đại, từ điện thoại cầm
tay, tới xe điện cao tốc và còn nhiều ngành khác, là có thể trở thành siêu cường.
(1)
Paris ngày 28/05/2018
Chu chi Nam va Vũ văn Lâm
(1)Xin xem them những bài khác trên:
http://perso/orange.fr/chuchinam/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét