Trung Quốc đã phạm sai lầm gì khi để bùng phát dịch bệnh?
29/02/2020

Vũ Hán, thủ phủ tỉnh Hồ Bắc, là nơi bùng phát dịch Covid-19
Sự kiểm
soát chặt chẽ thông tin của Đảng
Cộng sản Cộng
sản Trung Quốc cũng như nỗi quan ngại quá mức
về mất ổn định xã hội
là những nguyên nhân chính khiến cho dịch
bệnh Covid-19 đã không được kiềm
chế ngay từ đầu, theo nhận định
của các học giả
nghiên cứu về chính trị Trung Quốc.
Tuy nhiên, cũng theo nhận định
của các nhà chuyên môn, chế độ độc tài của
Trung Quốc có đủ khả
năng huy động lực lượng
để dập tắt
dịch bệnh cho nên cuộc khủng
hoảng Covid-19 khó lòng khiến chính quyền của
Đảng Cộng sản
sụp đổ.
‘Bịt miệng ý kiến bất lợi’
Trên tờ South China Morning Post, ông Patrick Mendis, cựu giáo sư
thỉnh giảng về
ngoại giao kinh tế tại Đại học
Vũ Hán và là cựu sinh viên Đại học
Harvard, có bài phân tích về
‘ba sai lầm mà chính quyền Trung Quốc mắc
phải trong việc xử
lý cuộc khủng hoảng
virus corona’.
Do Đảng Cộng
sản Trung Quốc nắm
chặt quyền lực,
Giáo sư Mendis cho rằng không có gì đáng ngạc nhiên nếu ngay từ
sớm họ hy sinh sức khỏe
của người dân trong cuộc khủng
hoảng corona virus để bảo vệ chế
độ.
“Thật vậy,
mặc dù Trung Quốc đã phản ứng nhanh hơn với
dịch corona so với đợt
dịch SARS hồi năm 2002-2003, thì trận dịch
này cũng đã phơi bày một lỗ
hổng cố hữu trong hệ thống
của Trung Quốc với
việc bịt miệng
và trừng trị những
ai đi chệch khỏi quan điểm chính thống,” ông viết.
Theo lời vị
giáo sư này, mặc dù thảm
họa SARS cho thấy sự
cần thiết phải
cởi mở và có trách nhiệm hơn,
Trung Quốc đã mắc phải
những sai lầm tương
tự trong cuộc khủng
hoảng hiện tại
mặc dù họ mong muốn
thấy kết cục
khác.
Sai lầm đầu
tiên là bắn hạ người
báo tin, Mendis phân tích. Lý Văn Lượng
- bác sĩ nhãn khoa trẻ tại Bệnh
viện Trung ương Vũ Hán - đã lần đầu
tiên chia sẻ mối lo ngại
của mình vào ngày 30/12 năm 2019 với một
nhóm bạn học cũ trên WeChat. Vào thời điểm
đó, virus corona vẫn chưa được
nhận diện. Bác sĩ Lý khi đó đã cảnh báo về
một trận dịch
giống như SARS, và đề nghị
các bạn học áp dụng
các biện pháp nghiêm ngặt hơn
để ngăn ngừa lây nhiễm tại
các bệnh viện nơi
họ làm việc.
Tuy nhiên, ảnh chụp
màn hình của cuộc trò chuyện riêng tư này đã lan truyền và thu hút sự chú ý của
cấp trên của bác sỹ
Lý. Phần thưởng cho hành động cảnh
giác chuyên nghiệp này của bác sĩ Lý là mệnh lệnh
từ bệnh viện
yêu cầu ông viết bản
kiểm điểm tự
phê bình. Công an địa phương cũng thẩm vấn
ông và cho rằng ông ‘gây rối loạn
trật tự xã hội
nghiêm trọng’.
Bác sĩ Lý bị buộc
phải đưa ra câu trả lời xác định cho hai câu hỏi – ‘Anh có thể dừng hành vi bất hợp
pháp của mình không? và ‘Anh có có hiểu rằng
anh sẽ bị trừng
phạt nếu anh không ngừng hành vi đó hay không?’ Với hai câu trả lời này, virus
corona đã được tạo điều
kiện lây lan không có gì ngăn chặn trong một vài tuần
kế tiếp, Giáo sư Mendis nhận định.
Bữa tiệc hoành tráng
Điều này dẫn
đến sai lầm thứ
hai: một cơn bão hoàn hảo đang thành hình, cũng theo lời vị
giáo sư này. Đó là khi quận Bách Bộ
Đình ở thành phố Vũ Hán chuẩn bị
cho bữa tiệc hoành tráng hàng năm. Để kỷ niệm 20 năm bữa tiệc
này, các nhà tổ chức địa
phương đã lên kế hoạch
phá kỷ lục thế
giới về nhiều
món ăn được phục vụ
nhất trong một bữa
tiệc.
Trong ít nhất ba tuần
trước khi diễn ra bữa
tiệc vào ngày 18/1, chính quyền Vũ Hán đã biết về
sự lây lan của virus trong thành phố. Tâm lý thông thường sẽ
là ra lệnh áp dụng các biện pháp tức
thời để bảo vệ sức khỏe cộng
đồng. Nhưng thay vào đó, chính quyền đã ra lệnh bóp nghẹt những
tin xấu.
Một lý do khiến thị
trưởng Vũ Hán không nghe theo lời khuyên cho các chuyên gia y tế, theo lời
giải thích của một
cố vấn của
tờ Financial Times ở Bắc Kinh, là mối lo ngại
của ông rằng ‘leo thang trong việc phòng chống dịch
có thể gây tổn hại
cho kinh tế địa phương
và ổn định xã hội’.
Ông Mendis cho rằng quyết
định này có tác động leo thang dịch bệnh
hai lần. “Trước hết,
nó đẩy nhanh sự lây lan của virus, do các thành viên của khoảng
40.000 gia đình đã nấu nướng cho bữa
tiệc và nhiều người
trong số họ đã đến
ăn tiệc,” ông phân tích.
Thứ hai, nó tạo điều
kiện cho sự lây lan của virus trên toàn thế giới.
Sau bữa tiệc có khoảng
năm triệu người từ
Vũ Hán tỏa ra khắp nơi,
giúp đưa virus ra xa khỏi tỉnh
Hồ Bắc và khỏi
biên giới Trung Quốc.
“Tòa án Tối cao Trung Quốc Trung Quốc cuối
cùng cũng nói rằng công an Vũ Hán nên khoan dung hơn với
những người đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về
dịch bệnh, thay vì buộc tội
họ lan truyền tin đồn
nhảm. Đây là một cử
chỉ thừa nhận
sự thật rõ ràng trên thực địa
một cách khập khiễng.
Điều này dẫn đến
sai lầm thứ ba,” ông viết tiếp.
Theo lời ông giải
thích thì khi việc che đậy đã thất
bại, Trung Quốc cũng dần
dần và miễn cưỡng
thừa nhận họ
đã phản ứng không đầy đủ
trước cuộc khủng
hoảng. Một nhóm tiền trạm
của Tổ chức
Y tế Thế giới
chỉ có thể đến Trung Quốc vào ngày 10/2, và vẫn chưa
rõ họ sẽ có thẩm
quyền đến đâu để
điều tra nguồn gốc
của dịch bệnh.
Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch
bệnh Hoa Kỳ - một trong những tổ
chức uy tín nhất thế
giới - thậm chí còn không được Trung Quốc mời
để hỗ trợ
điều tra.
“Với mức
độ hạn chế
và sự kiểm duyệt
như vậy, chưa
kể đến mối
đe dọa đối với
sức khỏe cộng
đồng bên ngoài Trung Quốc, đã có sự lên án rộng rãi không chỉ đối với sự
bịt miệng bác sĩ Lý, mà còn đối với
cách xử lý không ổn thỏa
của Chính phủ Trung Quốc đối
với toàn bộ cuộc
khủng hoảng,” Mendis viết.
“Đảng Cộng
sản Trung Quốc có sự
kiểm soát chặt chẽ
đối với những
gì công chúng trong nước nhìn thấy và nghe thấy; rốt
cuộc, kiểm soát tuyên truyền là điều
tối trọng giúp cho giới lãnh đạo Bắc Kinh thành công. Tuy nhiên, ý thức hệ
không ăn thua gì trước bệnh truyền
nhiễm. Đôi khi, một thông điệp chỉ
đơn giản là quá hệ trọng
để có thể bỏ qua hoặc che đậy,”
ông viết tiếp.
Theo lời vị
giáo sư này, chính sách tốt nhất
khả dĩ là điều mà bác sỹ Lý, người cảnh báo vốn
đã trả giá cuối cùng, đã đề cập. Trong một cuộc
phỏng vấn với
tờ New York Times trước khi qua đời, bác sĩ Lý đã nói: “Nếu giới
chức tiết lộ
thông tin về dịch bệnh
sớm hơn, tôi nghĩ rằng mọi
việc sẽ tốt hơn rất
nhiều. Cần có sự
cởi mở và minh bạch nhiều hơn.”
Không muốn gây hoang mang?
Cũng trên tờ South China Morning Post, ông Wenfang Tang, giáo sư chủ
tịch Phân khoa Khoa học Xã hội
tại Đại học
Khoa học Công nghệ Hong Kong, đưa ra lời
giải thích tại sao chính quyền cơ
sở ở Vũ Hán đã tìm cách che đậy thông tin về dịch bệnh vào lúc đầu.
“Các nhà kiểm duyệt
Trung Quốc nghĩ gì khi họ tìm cách phong tỏa thông tin trong một cuộc
khủng hoảng sức
khỏe công chúng rõ ràng như vậy?” ông lập luận.
“Một cách giải thích là lúc đầu họ
không nắm bắt được
mức độ nghiêm trọng của
vấn đề. Dường
như điều này đúng ở mức độ nào đó, nhất là khi không có bằng chứng
rõ ràng về sự lây lan từ người
sang người trong những ngày đầu của
dịch bệnh.”
Tuy nhiên, có bằng chứng
cho thấy chính quyền cơ
sở không hề lơ là vấn đề này, ông viết tiếp.
Bằng chứng ông đưa
ra là vào cùng ngày bác sỹ Lý đăng lời cảnh
báo về dịch bệnh,
Ủy ban y tế Vũ Hán đã đưa ra cảnh
báo khẩn cấp về
sự xuất hiện
của một loại
virus corona mới và đề xuất
các biện pháp chống lại
sự lây lan của nó.
“Hiểu biết
của nhà chức trách về sự lây lan từ người
sang người của virus có thể không chính xác, nhưng họ
đã lên tiếng báo động,” Giáo sư Tang kết
luận.
Một cách giải thích khác cho sự kiểm
soát thông tin của chính quyền, cũng theo lời giáo sư
Tang, là họ tin rằng virus có thể được kiểm soát mà không gây hoang mang cho công chúng trong mùa
Tết Nguyên đán hoặc làm gián đoạn các cuộc
họp hội đồng
chính quyền hàng năm trên cả nước.
Sự hoảng
loạn của công chúng và sự gián đoạn
các phiên họp hội đồng
nhân dân địa phương có thể
đe dọa tăng trưởng kinh tế, ổn định xã hội
và thậm chí là an ninh quốc gia – tất cả
những vấn đề
đó đều là ưu tiên hàng đầu của
chính quyền Trung Quốc, ông cho biết.
“Một số
quan chức Vũ Hán có lẽ đã quá tin tưởng rằng
hệ thống chính trị độc tài đầy đủ
năng lực của Trung Quốc có thể
xử lý bất kỳ cuộc
khủng hoảng nào,” ông viết.
Xói mòn lòng tin của người dân
Theo ông, mặc dù cần
nhiều bằng chứng
hơn để kết luận rằng kiểm duyệt tin tức là nguyên nhân khiến cho virus corona lây lan, nhưng ‘thiệt
hại rõ ràng hơn là sự
đổ vỡ lòng tin của công chúng’. Mọi người
theo dõi số ca nhiễm bệnh
tăng nhanh trong kinh hoàng.
Ông đưa ra dẫn
chứng là sự thương
tiếc đối với
sự qua đời của
bác sỹ Lý đã trở thành chiến dịch
công khai chống lại sự
vụng về của chính phủ. Mạng
xã hội Trung Quốc tràn ngập những
lời thương tiếc
bác sỹ Lý và những bình luận mỉa
mai về sự dốt nát, bất lực,
tham nhũng và kiêu ngạo của các quan chức địa
phương.
“Sự bùng nổ
những lời chỉ
trích công khai là phản ứng trước
sự kiểm soát chặt chẽ
nhân danh ổn định xã hội
và an ninh quốc gia kể từ khi Chủ tịch Tập Cận
Bình lên nắm quyền vào năm 2012,” ông viết.
“Một số
người chỉ trích ông Tập vì phong cách lãnh đạo mang tính kiểm soát chặt chẽ trong khi những người
khác kêu gọi bảo vệ
quyền tự do ngôn luận như
một quyền cơ
bản của công dân. Những bình luận kiểu
này trên mạng xã hội khiến
chúng ta có ấn tượng rằng
lòng dân ủng hộ chính quyền đã giảm
đáng kể,” giáo sư Tang viết
trong bài phân tích.
Ông cũng cho rằng có lý do để tin rằng
chính phủ độc tài của
Trung Quốc có khả năng đẩy
lùi khủng hoảng dịch
bệnh và duy trì sự ủng hộ của công chúng với dẫn
chứng là họ đã xây dựng được
một bệnh viện
1.000 giường trong thời gian kỷ
lục, triển khai hàng chục ngàn nhân viên y tế đến các khu vực bị
ảnh hưởng và cách ly hàng chục triệu
người.
Ngoài ra, họ cũng đã sử dụng các phương tiện
truyền thông do nhà nước kiểm
soát để chứng tỏ
sự lãnh đạo mạnh
mẽ của Đảng
trong việc kiềm chế
virus, tìm ra phương
pháp điều trị mới, nâng cao lòng tin của công chúng và thúc đẩy đoàn kết
dân tộc, theo ông Tang. Nhiều người
dân Trung Quốc theo dõi tin tức chính thống có thể
vẫn tin vào chính quyền trong khi cộng đồng
mạng có thể không tin, ông nhận định.
Ông cho rằng chính quyền Bắc
Kinh ‘đã cho thấy họ có khả
năng phản hồi nhanh chóng trước dư
luận’. “Họ đã điều
một nhóm công tác từ Bắc Kinh đến Vũ Hán để điều
tra việc xử lý bác sỹ Lý; bồi
thường cho gia đình ông sau khi cái chết của
ông được xem là tổn thương
ở nơi làm việc;
cách chức các quan chức địa
phương được công chúng đánh giá là bất lực
và công bố các chính sách mới để
giám sát các cơ quan chính quyền địa
phương,” ông chỉ ra.
“Những biện
pháp này có thể xoa dịu cơn
phẫn nộ của công chúng. Dường như
ít có khả năng chế độ độc tài của
Bắc Kinh sẽ chóng sụp
đổ do hậu quả
của cách xử lý dịch
bệnh vụng về.”
“Chế độ độc đoán là con dao hai lưỡi. Nó có khả năng huy động quốc
gia, phân bổ nguồn lực
nhanh chóng và thực hiện các dự
án quy mô lớn, nhưng không có khả năng quản lý mọi
thứ ở cấp độ vi mô. Thật vậy,
nó có thể xây dựng một
bệnh viện 1.000 giường trong 10 ngày nhưng lại
không thể xử lý cảnh
báo sớm của bác sĩ Lý về sự lây lan của virus,” ông viết.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét